Կորտիզոլը մակերիկամների կեղևի խրձային գոտում սինթեզվող հիմնական գլյուկոկորտիկոիդն է: Կորտիզոլի մակարդակը արտացոլում է օրգանիզմի սուր, քրոնիկ և օրական փոփոխությունները տարբեր ֆիզիոլոգիական և հոգեբանական վիճակներում:
Սովորաբար, կորտիզոլի ամենաբարձր արտազատումը տեղի է ունենում գիշերվա երկրորդ կեսին, իսկ առավելագույն մակարդակին հասնում է վաղ առավոտյան, ինչից հետո կորտիզոլի մակարդակը նվազում է օրվա ընթացքում՝ ամենացածր մակարդակները գրանցելով գիշերվա առաջին կեսին։
Կորտիզոլը կարևոր դեր է խաղում բազմաթիվ կարևոր ֆիզիոլոգիական գործընթացների կարգավորման մեջ, ներառյալ էներգետիկ փոխանակությունը, էլեկտրոլիտների հավասարակշռությունը, արյան ճնշման պահպանումը, իմունոմոդուլյացիան, սթրես ռեակցիան, բջիջների պրոլիֆերացիան, ինչպես նաև ճանաչողական ֆունկցիաները։
Կորտիզոլի հիմնական մասը շրջանառվում է պլազմայի սպիտակուցներին կապված՝ կորտիկոստերոիդ կապող գլոբուլինի և ալբումինի։ Կենսաբանորեն ակտիվ ազատ ֆրակցիան կազմում է ընդհանուր կորտիզոլի ընդամենը 2-5%-ը։
Կորտիզոլի բարձր մակարդակը կարող է հայտնաբերվել սթրես ռեակցիաների, հոգեբուժական խանգարումների, ճարպակալման, շաքարայի դիաբետի, ալկոհոլիզմի, հղիության ժամանակ, ինչը կարող է ախտորոշման խնդիրներ առաջացնել Քուշինգի համախտանիշով հիվանդների մոտ։
Կորտիզոլի ցածր մակարդակ դիտվում է հազվադեպ մակերիկամային ֆերմենտային խանգարումներ ունեցող և երկարատև սթրեսից հետո պացիետների մոտ։
Երբ արյան մեջ կորտիզոլի մակարդակը ցածր է, ուղեղի հիպոթալամուսում արտազատում է կորտիկոտրոպին-ռիլիզինգ հորմոնը (ԿՌՀ), որի հետևանքով հիպոֆիզում արտադրվում է ադրենոկորտիկոտրոպ հորմոնը (ԱԿՏՀ): ԱԿՏՀ-ն խթանում է կորտիզոլի սեկրեցիան, ինչը հանգեցնում է արյան մեջ կորտիզոլի մակարդակի բարձրացմանը։ Երբ կորտիզոլի մակարդակը բարձրանում է, այն սկսում է արգելափակել հիպոթալամուսից ԿՌՀ -ի և հիպոֆիզից ԱԿՏՀ -ի արտազատումը։
Բարձր կորտիզոլի (հիպերկոտիզոլիմ) պատճառներն են`
1.ԱԿՏՀ-ի գերարտադրությունը՝ ԿՌՀ արտադրող ուռուցքի, հիպոֆիզի ԱԿՏՀ արտադրող ուռուցքի (Քուշինգի հիվանդություն) կամ այլ ուռուցքների դեպքում,
2.Մակերիկամի խրձային գոտու կողմից գլյուկոկորտիկոիդների ինքնավար գերարտադրությունը, օրինակ՝ ուռուցքի դեպքում (Քուշինգի համախտանիշ)
Հիպերկորտիզոլիզմի դրսևորումներն են`
• զարկերակային ճնշման բարձրացումը,
• քաշի ավելացումը՝ դեմքի, պարանոցի և իրանի շրջանում ճարպի կուտակումով, իսկ վերջույթները համեմատաբար բարակ են ,
• հիպերգլիկեմիան,
• իմունային համակարգի ընկճումը (լիմֆոպենիա, էոզինոպենիա)
• մկանային զանգվածի նվազում,
• օստեոպորոզ,
• մաշկի բարակում,
• ստրիաների առաջացում,
• վերքերի ուշ ապաքինում
Ցածր կորտիզոլի (հիպոկորտիցիզմ) պատճառներն են`
• Ադիսոնի հիվանդություն (առաջնային մակերիկամային անբավարարություն)
• Երկրորդային մակերիկամային անբավարարություն
• Հիպոֆիզի անբավարարություն
• Հիպոթալամուսի անբավարարություն
• Բնածին մակերիկամային հիպերպլազիա (կորտիզոլի սինթեզին մասնակցող ֆերմենտների արատներ)