Բոտուլիզմը հազվադեպ հանդիպող վարակիչ հիվանդություն է, որն առաջանում է
Clostridium botulinum
բակտերիայի պատճառով։ Վտանգը կապված է նրա արտադրած թույնի հետ։ Թույնն արգելափակում է նյարդային համակարգի աշխատանքը, առաջացնում է լուծանք (պարալիզ) և կարող է հանգեցնել մահվան, եթե ժամանակին օգնություն չցուցաբերվի։
Գոյություն ունեն հիվանդության մի քանի հիմնական ձևեր։ Ամենից հաճախ հանդիպում է
սննդային ձևը
, որն առաջանում է վարակված սննդամթերք օգտագործելուց հետո։ Վերքային բոտուլիզմը
զարգանում է բակտերիայի սպորների՝ վերքի մեջ ընկնելու դեպքում։ Մանկական բոտուլիզմ
հանդիպում է մինչև մեկ տարեկան երեխաների մոտ, երբ սպորները սկսում են բազմանալ աղիքում։ Ավելի հազվադեպ դիտվում են նաև այլ տարբերակներ՝ աղիքային կոլոնիզացիա
մեծահասակների մոտ, յաթրոգեն բոտուլիզմ
բժշկական պրոցեդուրաներից հետո կամ վարակման չափազանց հազվադեպ ինհալացիոն ուղին։
Բոտուլիզմի ախտանշանները և պատճառները
Բոտուլիզմի առաջին նշանները հաճախ կապված են տեսողության խանգարման հետ՝ երկտեսություն, մշուշոտ տեսողություն, բիբերի լայնացում։ Առաջանում են կախ ընկած կոպեր, բերանի չորություն, կուլ տալու և խոսքի դժվարություն։ Թույնի զարգացման հետ մեկտեղ այն առաջացնում է մկանային թուլություն, աղիքային և շնչառական խնդիրներ։ Ամենավտանգավոր դրսևորումը շնչառական մկանների լուծանքն է։
Ախտանշանները կարող են տարբերվել՝ կախված ձևից․
•
Սննդային բոտուլիզմ
․ որովայնի ցավ, սրտխառնոց, փսխում, փքվածություն, փորկապություն, տեսողության խանգարումներ, թուլություն։
•
Վերքային բոտուլիզմ
․ դանդաղ զարգացում (1–3 շաբաթ), թուլություն վերքի շուրջ, հնարավոր ջերմություն, ստամոքսային ախտանշանների բացակայություն։
Պատճառը միշտ նույնն է՝ Clostridium botulinum-ի բազմացումը և թույնի արտազատումը։ Բակտերիայի զարգացման համար անհրաժեշտ են որոշակի պայմաններ՝ թթվածնի ցածր պարունակություն, աղի և շաքարի պակաս, սխալ պահպանում կամ սննդի անբավարար ջերմային մշակում։ Վարակման աղբյուրն առավել հաճախ դառնում են առանց մանրէազերծման պատրաստված տնային պահածոները։
Բոտուլիզմի բարդություններ
Բոտուլիզմի գլխավոր վտանգը շնչառական անբավարարությունն է, որն արագորեն հանգեցնում է մահվան առանց ապարատային օդափոխության։ Նույնիսկ բուժումից հետո հիվանդները կարող են երկար ժամանակ զգալ թուլություն և արագ հոգնածություն։ Մկանային ուժի վերականգնումը տևում է շաբաթներ կամ ամիսներ և երբեմն բարդանում է թոքաբորբով կամ նյարդային համակարգի խանգարումներով։
Ախտորոշում
Բժիշկները բոտուլիզմ են կասկածում հիվանդի գանգատների հիման վրա՝ տեսողության հանկարծակի խանգարումներ, կուլ տալու և խոսքի դժվարություններ, մկանային թուլություն։ Մեծ նշանակություն ունի նաև վերջերս օգտագործված սննդամթերքի կամ վերքերի առկայության մասին տեղեկությունը։ Ախտորոշումը հաստատելու համար օգտագործվում են արյան, կղանքի կամ փսխման զանգվածների լաբորատոր հետազոտություններ։
Նմանատիպ դրսևորումներով հիվանդությունները բացառելու համար կարող են նշանակվել լրացուցիչ հետազոտություններ․
• համակարգչային կամ մագնիսառեզոնանսային տոմոգրաֆիա,
• լյումբալ պունկցիա,
• էլեկտրոմիոգրաֆիա։
Բուժում
Թերապիայի հիմնական նպատակը թույնի արագ կապումն է և շնչառության պահպանումը։ Մեկ տարեկանից բարձր հիվանդներին ներարկում են հակաթույն (անտիտոքսին), որը կանխում է թույնի հետագա ազդեցությունը։ Շնչառական անբավարարության դեպքում անհրաժեշտ է թոքերի արհեստական օդափոխություն։ Մանուկների մոտ կիրառվում է հատուկ դեղամիջոց՝ բոտուլինային իմունոգլոբուլին (Baby BIG)։ Վերքային ձևի դեպքում բժիշկները լրացուցիչ իրականացնում են վնասված հյուսվածքների վիրաբուժական մշակում և նշանակում հակաբիոտիկներ։
Կանխատեսում
Ժամանակին ախտորոշման դեպքում հիվանդների մեծ մասը ապաքինվում է։ Առաջին բարելավումները նկատվում են մի քանի ամսվա ընթացքում, սակայն լիարժեք վերականգնումը կարող է տևել մինչև մեկ տարի։ Այս ընթացքում հաճախ պահանջվում է վերականգնողական բուժում (ռեաբիլիտացիա) և աջակցող խնամք։
Կանխարգելում
Բոտուլիզմը կարելի է կանխարգելել՝ պահպանելով սննդի մշակման և պահպանման կանոնները։ Սա հատկապես կարևոր է տնային պահածոյացման դեպքում։
Խորհուրդ է տրվում․
• պատրաստումից ոչ ուշ, քան 2 ժամ անց, սնունդը պահել սառնարանում,
• թույնը քայքայելու համար սնունդը եռացնել առնվազն 10 րոպե,
• չօգտագործել փքված կամ վնասված պահածոներ,
• տնային պատրաստուկները մանրէազերծել ավտոկլավում 121°C ջերմաստիճանում առնվազն 30 րոպե,
• դեն նետել տհաճ հոտով սննդամթերքը։
Վերքային բոտուլիզմի կանխարգելման համար կարևոր է ժամանակին մշակել վերքերը, չօգտագործել ոչ մանրէազերծված ասեղներ։ Բոտուլոտոքսինի ներարկումները թույլատրելի են միայն լիցենզավորված մասնագետների մոտ։