Մաշկի սնկային ախտահարումներ

Սրտաբանի խորհրդատվությունը կարևոր է ոչ միայն արդեն առկա խնդիրների դեպքում, այլև սրտի առողջությունը կանխարգելիչ նպատակով գնահատելու համար։ Կան մի շարք նշաններ և ռիսկային գործոններ, որոնց առկայության դեպքում բժիշկի այցելությունը պետք չէ հետաձգել։ Սրտաբանի դիմելու հիմնական ցուցումները 1. Կրծքավանդակի ցավ կամ սեղմվածություն Հատկապես, եթե ցավը ճառագայթում է դեպի թևեր, վիզ կամ մեջք։ 2. Հևոց կամ շնչառության դժվարություն Նույնիսկ փոքր ֆիզիկական ակտիվությունից հետո։ 3. Արագ կամ անկանոն սրտի զարկեր Սրտխփոցներ, հևոց կամ ուժեղացված սրտի զարկեր։ 4. Բարձր արյան ճնշում Եթե ճնշումը մշտապես բարձր է և դեղորայքը բավարար արդյունք չի տալիս։ 5. Ընտանեկան պատմություն Եթե մոտ բարեկամներից որևէ մեկը երիտասարդ տարիքից ունեցել է սրտի հիվանդություն։ 6. Շաքարային դիաբետ Դիաբետը զգալիորեն բարձրացնում է սրտի հիվանդության առաջացման ռիսկը։ 7. Բարձր խոլեստերինի մակարդակ (հիպերխոլեստերինեմիա) Եթե արյան մեջ խոլեստերինը բարձր է։ 8. Ոտքերի այտուցվածություն և հևոց Կարող են վկայել սրտի անբավարարության մասին։ Կանխարգելում և բուժում Կանխարգելման հիմնական նպատակը սրտի հիվանդությունների զարգացումը կանխելն է և ռիսկի գործոնների նվազեցումը։ Իսկ բուժումը վերաբերում է արդեն առաջացած խնդիրների վերացմանը և կառավարմանը։ Սրտամկանի ինֆարկտ Սրտամկանի ինֆարկտը զարգանում է, երբ սրտի որոշ հատվածում արյան հոսքը նվազում է կամ ամբողջությամբ դադարում՝ առաջացնելով սրտամկանի վնասում։ Ամենահաճախ դիտվող ախտանիշը կրծքավանդակի ցավն է կամ անհարմարության զգացումը սրտի շրջանում, որը կարող է ճառագայթել դեպի ուս, ձեռք, թիակ, պարանոց կամ ծնոտ։ Այլ հնարավոր ախտանիշներ են. • շնչարգելություն, • սրտխառնոց, • արտահայտված թուլություն, • սառը քրտինք, • հոգնածության զգացում։ Ինչ անել Վերը նշված գանգատներն ունենալու դեպքում անհրաժեշտ է անհապաղ դիմել բժշկի։ Ինքնաբուժությամբ զբաղվելը խիստ վտանգավոր է և կարող է հանգեցնել ծանր հետևանքների։

Բոտուլիզմը հազվադեպ հանդիպող վարակիչ հիվանդություն է, որն առաջանում է Clostridium botulinum բակտերիայի պատճառով։ Վտանգը կապված է նրա արտադրած թույնի հետ։ Թույնն արգելափակում է նյարդային համակարգի աշխատանքը, առաջացնում է լուծանք (պարալիզ) և կարող է հանգեցնել մահվան, եթե ժամանակին օգնություն չցուցաբերվի։ Գոյություն ունեն հիվանդության մի քանի հիմնական ձևեր։ Ամենից հաճախ հանդիպում է սննդային ձևը, որն առաջանում է վարակված սննդամթերք օգտագործելուց հետո։ Վերքային բոտուլիզմը զարգանում է բակտերիայի սպորների՝ վերքի մեջ ընկնելու դեպքում։ Մանկական բոտուլիզմ հանդիպում է մինչև մեկ տարեկան երեխաների մոտ, երբ սպորները սկսում են բազմանալ աղիքում։ Ավելի հազվադեպ դիտվում են նաև այլ տարբերակներ՝ աղիքային կոլոնիզացիա մեծահասակների մոտ, յաթրոգեն բոտուլիզմ բժշկական պրոցեդուրաներից հետո կամ վարակման չափազանց հազվադեպ ինհալացիոն ուղին։ Բոտուլիզմի ախտանշանները և պատճառները Բոտուլիզմի առաջին նշանները հաճախ կապված են տեսողության խանգարման հետ՝ երկտեսություն, մշուշոտ տեսողություն, բիբերի լայնացում։ Առաջանում են կախ ընկած կոպեր, բերանի չորություն, կուլ տալու և խոսքի դժվարություն։ Թույնի զարգացման հետ մեկտեղ այն առաջացնում է մկանային թուլություն, աղիքային և շնչառական խնդիրներ։ Ամենավտանգավոր դրսևորումը շնչառական մկանների լուծանքն է։ Ախտանշանները կարող են տարբերվել՝ կախված ձևից․ • Սննդային բոտուլիզմ․ որովայնի ցավ, սրտխառնոց, փսխում, փքվածություն, փորկապություն, տեսողության խանգարումներ, թուլություն։ • Վերքային բոտուլիզմ․ դանդաղ զարգացում (1–3 շաբաթ), թուլություն վերքի շուրջ, հնարավոր ջերմություն, ստամոքսային ախտանշանների բացակայություն։ Պատճառը միշտ նույնն է՝ Clostridium botulinum-ի բազմացումը և թույնի արտազատումը։ Բակտերիայի զարգացման համար անհրաժեշտ են որոշակի պայմաններ՝ թթվածնի ցածր պարունակություն, աղի և շաքարի պակաս, սխալ պահպանում կամ սննդի անբավարար ջերմային մշակում։ Վարակման աղբյուրն առավել հաճախ դառնում են առանց մանրէազերծման պատրաստված տնային պահածոները։ Բոտուլիզմի բարդություններ Բոտուլիզմի գլխավոր վտանգը շնչառական անբավարարությունն է, որն արագորեն հանգեցնում է մահվան առանց ապարատային օդափոխության։ Նույնիսկ բուժումից հետո հիվանդները կարող են երկար ժամանակ զգալ թուլություն և արագ հոգնածություն։ Մկանային ուժի վերականգնումը տևում է շաբաթներ կամ ամիսներ և երբեմն բարդանում է թոքաբորբով կամ նյարդային համակարգի խանգարումներով։ Ախտորոշում Բժիշկները բոտուլիզմ են կասկածում հիվանդի գանգատների հիման վրա՝ տեսողության հանկարծակի խանգարումներ, կուլ տալու և խոսքի դժվարություններ, մկանային թուլություն։ Մեծ նշանակություն ունի նաև վերջերս օգտագործված սննդամթերքի կամ վերքերի առկայության մասին տեղեկությունը։ Ախտորոշումը հաստատելու համար օգտագործվում են արյան, կղանքի կամ փսխման զանգվածների լաբորատոր հետազոտություններ։ Նմանատիպ դրսևորումներով հիվանդությունները բացառելու համար կարող են նշանակվել լրացուցիչ հետազոտություններ․ • համակարգչային կամ մագնիսառեզոնանսային տոմոգրաֆիա, • լյումբալ պունկցիա, • էլեկտրոմիոգրաֆիա։ Բուժում Թերապիայի հիմնական նպատակը թույնի արագ կապումն է և շնչառության պահպանումը։ Մեկ տարեկանից բարձր հիվանդներին ներարկում են հակաթույն (անտիտոքսին), որը կանխում է թույնի հետագա ազդեցությունը։ Շնչառական անբավարարության դեպքում անհրաժեշտ է թոքերի արհեստական օդափոխություն։ Մանուկների մոտ կիրառվում է հատուկ դեղամիջոց՝ բոտուլինային իմունոգլոբուլին (Baby BIG)։ Վերքային ձևի դեպքում բժիշկները լրացուցիչ իրականացնում են վնասված հյուսվածքների վիրաբուժական մշակում և նշանակում հակաբիոտիկներ։ Կանխատեսում Ժամանակին ախտորոշման դեպքում հիվանդների մեծ մասը ապաքինվում է։ Առաջին բարելավումները նկատվում են մի քանի ամսվա ընթացքում, սակայն լիարժեք վերականգնումը կարող է տևել մինչև մեկ տարի։ Այս ընթացքում հաճախ պահանջվում է վերականգնողական բուժում (ռեաբիլիտացիա) և աջակցող խնամք։ Կանխարգելում Բոտուլիզմը կարելի է կանխարգելել՝ պահպանելով սննդի մշակման և պահպանման կանոնները։ Սա հատկապես կարևոր է տնային պահածոյացման դեպքում։ Խորհուրդ է տրվում․ • պատրաստումից ոչ ուշ, քան 2 ժամ անց, սնունդը պահել սառնարանում, • թույնը քայքայելու համար սնունդը եռացնել առնվազն 10 րոպե, • չօգտագործել փքված կամ վնասված պահածոներ, • տնային պատրաստուկները մանրէազերծել ավտոկլավում 121°C ջերմաստիճանում առնվազն 30 րոպե, • դեն նետել տհաճ հոտով սննդամթերքը։ Վերքային բոտուլիզմի կանխարգելման համար կարևոր է ժամանակին մշակել վերքերը, չօգտագործել ոչ մանրէազերծված ասեղներ։ Բոտուլոտոքսինի ներարկումները թույլատրելի են միայն լիցենզավորված մասնագետների մոտ։

Կարմրուկը վարակիչ վիրուսային հիվանդություն է, որն առաջացնում է ջերմություն, հազ և բնորոշ մաշկային ցան։ Վարակը փոխանցվում է օդակաթիլային ճանապարհով և կարող է հանգեցնել ծանր բարդությունների, ներառյալ՝ թոքերի և գլխուղեղի բորբոքում։ Բացի այդ, տարած կարմրուկը թուլացնում է իմունիտետը՝ մարդուն ավելի զգայուն դարձնելով այլ վարակների նկատմամբ։ Մինչև զանգվածային պատվաստումների ի հայտ գալը, կարմրուկն ամեն տարի միլիոնավոր կյանքեր էր խլում ամբողջ աշխարհում։ Հիվանդությունը նաև անվանում են սովորական կարմրուկ, 10-օրյա կարմրուկ կամ rubeola։ Այն պետք է տարբերել կարմրախտից (գերմանական կարմրուկից) – դա բոլորովին այլ վարակ է։ Կարմրուկի ախտանշանները Հիվանդության նշանները զարգանում են աստիճանաբար։ Սկզբում հայտնվում են բարձր ջերմություն, հազ, քթահոսություն և աչքերի կարմրություն։ 2–3 օր հետո բերանի խոռոչում առաջանում են բնորոշ սպիտակ բծեր կարմիր կետերի ֆոնին, որոնք կոչվում են Կոպլիկի բծեր։ Այնուհետև, հիվանդության մոտավորապես 3–5-րդ օրը, դրսևորվում է ցանը։ Հիմնական ախտանշանները. • բարձր ջերմություն • չոր հազ • կարմիր կամ բորբոքված աչքեր • քթահոսություն • թուլություն, հոգնածություն • սպիտակ բծեր կարմիր եզրագծով բերանում • ընդարձակ մաշկային ցան • կոկորդի և մկանների ցավեր • գլխացավ • երբեմն՝ մարսողական խանգարումներ (փսխում, փորլուծություն, որովայնի ցավ) Ցանը սովորաբար սկսվում է դեմքից, այնուհետև տարածվում է մարմնով ներքև՝ պարանոց, կուրծք, մեջք, ձեռքեր, ոտքեր։ Բաց մաշկ ունեցող մարդկանց մոտ այն կարմիր է թվում, մուգ մաշկ ունեցողների մոտ՝ կարող է լինել մանուշակագույն կամ ավելի քիչ նկատելի։ Բծերը կարող են միաձուլվել միմյանց հետ, բայց քորը հազվադեպ է առաջանում։ Պատճառներ և փոխանցման ուղիներ Հիվանդության հարուցիչն է կարմրուկի վիրուսը (Morbillivirus)։ Այն տարածվում է օդով՝ հիվանդի հազի, փռշտոցի, խոսելու կամ շնչելու ժամանակ։ Վիրուսի մասնիկները կարող են մնալ օդում և մակերեսների վրա մինչև երկու ժամ այն բանից հետո, երբ վարակված մարդը հեռացել է։ Վարակվել հնարավոր է`• հիվանդ մարդու կողքին գտնվելով • ձեռքսեղմման, համբույրի, համատեղ ուտելիք կամ ըմպելիք ընդունելու միջոցով • այն առարկաների և մակերեսների միջոցով, որոնց վրա հայտնվել են վիրուսային մասնիկներ • մորից երեխային հղիության, ծննդաբերության կամ կրծքով կերակրման ժամանակ Կարմրուկը ամենավարակելի հիվանդություններից մեկն է. եթե սենյակում կա մեկ հիվանդ և 10 չպատվաստված մարդ, ապա նրանցից 9-ը կվարակվի։ Վարակի փոխանցման վտանգը պահպանվում է առաջին ախտանշանների ի հայտ գալու պահից՝ ցանից 4 օր առաջ և ևս 4 օր հետո։ Ռիսկի գործոններ Ծանր ընթացքն ու բարդություններն ավելի հաճախ զարգանում են՝ • 5 տարեկանից ցածր երեխաների և 20 տարեկանից բարձր մեծահասակների մոտ • հղի կանանց մոտ • թուլացած իմունային համակարգ ունեցող մարդկանց մոտ Կարմրուկի բարդությունները Վարակի հետևանքները կարող են լինել թե՛ թեթև, թե՛ կյանքին սպառնացող։ • օտիտ (ականջի բորբոքում) • ջրազրկում՝ ուժեղ փորլուծության պատճառով • բրոնխիտ, լարինգիտ • թոքաբորբ (պնևմոնիա) • տեսողության կորուստ • էնցեֆալիտ (գլխուղեղի այտուց) • ենթասուր սկլերոզացնող պանէնցեֆալիտ`նյարդային համակարգի հազվագյուտ, բայց մահացու վարակ, որն առաջանում է տարիներ անց • կարմրուկի ներառական էնցեֆալիտ (MIBE), ավելի հաճախ՝ իմունոդեֆիցիտ ունեցող մարդկանց մոտ • մահ Հղիության ընթացքում վարակվելիս մեծանում է վաղաժամ ծննդաբերության և երեխայի ցածր քաշի ռիսկը։ Ախտորոշում Բժիշկը կարող է կարմրուկ կասկածել ցանի արտաքին տեսքի և հիվանդի բողոքների հիման վրա։ Հաստատման համար օգտագործում են՝ • արյան անալիզ • քթից կամ կոկորդից քսուք • միզի հետազոտություն Բուժում Կարմրուկի դեմ հատուկ դեղամիջոց գոյություն չունի։ Հիվանդությունը տևում է մոտ 10–14 օր, եթե բարդություններ չեն առաջանում։ Ստացիոնար պայմաններում հիվանդներին կարող են նշանակել վիտամին A, ինչը նվազեցնում է ծանր հետևանքների հավանականությունը։ Սակայն ինքնուրույն ընդունել այն չի կարելի. գերդոզավորումը վտանգավոր է լյարդի և այլ օրգանների համար։ Տանը ախտանշանները մեղմելու համար խորհուրդ են տալիս. • շատ հեղուկներ խմել • պահպանել անկողնային ռեժիմ • ընդունել ջերմիջեցնող և ցավազրկող միջոցներ (պարացետամոլ, իբուպրոֆեն) • կոկորդը աղի լուծույթով ողողել Անհապաղ պետք է դիմել հիվանդանոց, եթե առկա են. • դժվարացած շնչառություն • կրծքավանդակի ցավեր • լույսի նկատմամբ զգայունություն • ուժեղ գլխացավ կամ պարանոցի կարծրություն • գիտակցության մթագնում • ուժեղ փսխում կամ փորլուծություն Կանխատեսում Կարմրուկը կարող է ծանր ընթացք ունենալ. հիվանդացած մարդկանց մոտավորապես 2-ը 5-ից կարիք ունի հոսպիտալացման։ Նույնիսկ ապաքինվելուց հետո մարդն ավելի խոցելի է մնում այլ վարակների նկատմամբ։ Վտանգավոր բարդությունները կարող են զարգանալ հիվանդությունը տանելուց ամիսներ կամ նույնիսկ տարիներ անց։ Կանխարգելում Պաշտպանվելու լավագույն միջոցը պատվաստումն է։ Պատվաստումներն արվում են մանկական տարիքում, բայց անհրաժեշտության դեպքում դրանք կարող են անել նաև մեծահասակները։ Վարակման դեպքերը պատվաստումից հետո շատ հազվադեպ են, հատկապես եթե երկու դեղաչափն էլ ստացվել է։ Միայն մեկ դեղաչափը ապահովում է ավելի թույլ պաշտպանություն։

Վիրուսները վարակիչ հիվանդությունների մանրագույն հարուցիչներ են, որոնք կարող են ախտահարել մարդուն, կենդանիներին, բույսերին, ինչպես նաև բակտերիաներին և սնկերին։ Յուրաքանչյուր վիրուս ունի իր «սեփական տիրոջը» և կարող է վարակել միայն որոշակի բջիջներ։ Վիրուսների գլխավոր առանձնահատկությունը կայանում է նրանում, որ դրանք լիարժեք կենդանի օրգանիզմներ չեն։ Դրանք չունեն բջջային կառուցվածք և բազմացման սեփական մեխանիզմներ։ Դրա փոխարեն, վիրուսը թափանցում է օրգանիզմի բջիջներ և օգտագործում դրանց «սարքավորումները» նոր պատճեններ ստեղծելու համար։ Արտաքնապես վիրուսը բաղկացած է գենետիկական նյութից (ԴՆԹ կամ ՌՆԹ), որը շրջապատված է սպիտակուցային թաղանթով՝ կապսիդով ։ Որոշ վիրուսներ ունեն լրացուցիչ արտաքին թաղանթ՝ «սուպերկապսիդ»։ Ինչպես են վիրուսները թափանցում օրգանիզմ Հաճախ վարակը փոխանցվում է լորձաթաղանթների՝ քթի, բերանի, աչքերի, սեռական օրգանների և հետանցքի միջոցով։ Վարակումը հնարավոր է նաև մաշկի վնասման, միջատների (մոծակներ, տիզեր) խայթոցների միջոցով։ Ինչպես են աշխատում վիրուսները Հայտնվելով օրգանիզմում՝ վիրուսն ամրանում է բջջին և թափանցում ներս։ Հետագա ճանապարհը կարող է տարբեր լինել։ • Լիտիկ ցիկլ՝ վիրուսը սկսում է անմիջապես ակտիվորեն բազմանալ՝ քայքայելով բջիջը։ • Լիզոգեն ցիկլ՝ վիրուսը «քնում է» բջջի ներսում՝ ինտեգրվելով դրա գենետիկական կոդում։ Որոշակի պայմաններում (սթրես, իմունիտետի թուլացում) այն ակտիվանում է և սկսում տարածվել։ Վիրուսների հիմնական տեսակները Գոյություն ունեն վիրուսների հսկայական քանակություն, որոնցից առավել հայտնի են։ • Գրիպ (Influenza A և B)՝ առաջացնում է սեզոնային համաճարակներ։ • Հերպեսվիրուսներ (Herpesviridae)՝ առաջացնում են հերպես, ջրծաղիկ, գոտկային որքին։ • Կորոնավիրուսներ՝ ներառյալ SARS-CoV-2 (COVID-19)։ • Մարդու պապիլոմավիրուս (HPV)՝ առաջացնում է գորտնուկներ և կարող է կապված լինել ուռուցքաբանական հիվանդությունների հետ։ • Էնտերովիրուսներ՝ ներառյալ պոլիոմիելիտ և «ձեռք-ոտք-բերան» հիվանդությունը։ • Ֆլավիվիրուսներ՝ փոխանցվում են մոծակների միջոցով (դենգե, դեղին տենդ, Զիկա վիրուս)։ • Հեպատիտ A, B, C՝ ախտահարում են լյարդը և կարող են հանգեցնել քրոնիկ հիվանդությունների։ • ՄԻԱՎ և ռետրովիրուսներ՝ ինտեգրվում են մարդու ԴՆԹ-ում՝ առաջացնելով ծանր քրոնիկ հիվանդություններ։ Վիրուսներով հարուցված հիվանդություններ Կլինիկական դրսևորումները կախված են կոնկրետ հարուցչից ։ Վիրուսային վարակները կարող են ընթանալ անախտանիշ, բայց նաև կարող են առաջացնել ծանր հիվանդություններ։ • մրսածություն և գրիպ • COVID-19 • կարմրուկ, ջրծաղիկ • հեպատիտ • ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ • պապիլոմավիրուսային վարակներ • հերպես • պոլիոմիելիտ • կատաղություն Կենդանի՞, թե՞ անկենդանԳիտնականները մինչ օրս վիճում են՝ արդյոք վիրուսները կենդանի օրգանիզմներ համարե՞լ։ Մի կողմից՝ դրանք չունեն նյութափոխանակություն և չեն կարող գոյություն ունենալ առանց տիրոջ։ Մյուս կողմից՝ դրանք ընդունակ են բազմանալ և փոփոխվել (էվոլյուցիայի ենթարկվել)։ Այդ պատճառով վիրուսները զբաղեցնում են «մոխրագույն գոտի» կենդանի և ոչ կենդանիի միջև։ Ինչու է կարևոր դիմել բժշկի Շատ վիրուսային վարակներ թեթև են ընթանում և անցնում են ինքնուրույն։ Սակայն մի շարք հիվանդություններ կարող են ունենալ լուրջ հետևանքներ՝ լյարդի քրոնիկ ախտահարումներ, ուռուցքաբանական պրոցեսներ, բարդություններ շնչառական համակարգի և իմունիտետի վրա։ Միայն բժիշկը կարող է ճիշտ ախտորոշել և նշանակել բուժում կամ կանխարգելում (օրինակ՝ պատվաստում)։